YAPI SEKTÖRÜNDE PROJE YÖNETİCİLERİNİN İSG SORUMLULUKLARI (II)

YAPI SEKTÖRÜNDE PROJE YÖNETİCİLERİNİN İSG SORUMLULUKLARI
(II)

III. İŞ SAĞLIĞI&GÜVENLİĞİ DÜZENLEMELERİ VE KURUMSAL YAPILANMADA HUKUKSAL SORUMLULUK:

A. T.C. 1982 ANAYASASI
Anayasamızın;
48. Maddesinde; “Herkes dilediği alanda çalışma ve sözleşme yapma hürriyetine sahiptir…”,
49. maddesinde; ”Devlet, çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak için gerekli tedbirleri alır”,
50. maddesinde “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz…” ve
51. maddesinde de “Çalışanlar ve işverenler, üyelerinin çalışma ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için önceden izin almaksızın sendikalar ve üst kuruluşlar kurma, bunlara serbestçe üye olma ve üyelikten serbestçe çekilme haklarına sahiptir…”
Denilerek çalışmayla ilgili hükümler ortaya konmuştur.

B. 4857 SAYILI İŞ KANUNUMUZDA HUKUKSAL SORUMLULUK
Tablo 1 – 4857 İş Kanunu’nda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Sayısı Kanunun Başlığı Kanunun Başlığı
22.05.2003 İş Kanunu
Kanunun Amacı Tanımlar
İşverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumlulukları düzenler Bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi,
İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlara işveren,
İşçi ile işveren arasında kurulan ilişkiye iş ilişkisi, İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan öğeler ile işçinin birlikte örgütlendiği birime iş yeri denir

Kısım-Bölüm Başlıkları Hukuksal Sorumlulukla İlgili Hükümler
Birinci Bölüm: Genel Hükümler İkinci Bölüm: İş Sözleşmesi, Türleri ve Feshi Üçüncü Bölüm: Ücret Dördüncü Bölüm: İşin Düzenlenmesi Beşinci Bölüm: İş Sağlığı ve Güvenliği ( Bu Bölüm 6331 Sayılı Yasanın çıkartılması ile mülga olmuştur)
Altıncı Bölüm: İş ve İşçi Bulma Yedinci Bölüm: Çalışma Hayatının Denetimi ve Teftişi Sekizinci Bölüm: İdari Ceza Hükümleri Dokuzuncu Bölüm: Çeşitli, Geçici ve Son Hükümler
C. 5237 TÜRK CEZA KANUNU’NDA HUKUKSAL SORUMLULUK
Tablo 2 – 5237 Türk Ceza Kanunu’nda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Sayısı Kanunun Başlığı
26.09.2004-5237 Türk Ceza Kanunu
Kanunun Amacı Tanımlar
Kişi hak ve özgürlüklerini, kamu düzen ve güvenliğini, hukuk devletini, kamu sağlığını ve çevreyi, toplum barışını korumak, suç işlenmesini önlemektir
Kısım-Bölüm Başlıkları Hukuksal Sorumlulukla İlgili Hükümler
Birinci Kısım: Uluslararası Suçlar İkinci Kısım: Kişilere Karşı Suçlar Üçüncü Kısım: Topluma Karşı Suçlar Dördüncü Kısım: Millete ve Devlete Karşı Suçlar ve Son Hükümler Md.117. İş ve çalışma hürriyetinin ihlali Md.170. Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması Md.176. İnşaat veya yıkımla ilgili emniyet kurallarına uymama Md.178. İşaret ve engel koymama

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu inşaat faaliyetleriyle ilgili insan hayatı açısından gerekli önlemleri almayan ve ihmalde bulunan kişilere hapis ve adli para cezası getirmiştir.

D. TÜRK BORÇLAR KANUNU’NDA HUKUKSAL SORUMLULUK
Tablo 3 – Türk Borçlar Kanunu’nda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Sayısı Kanunun Başlığı
11.01.2011/6098 Türk Borçlar Kanunu
Hukuksal Sorumlulukla İlgili Hükümler
MADDE 49- Kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür. Zarar verici fiili yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka aykırı bir fiille başkasına kasten zarar veren de, bu zararı gidermekle yükümlüdür
MADDE 50- Zarar gören, zararını ve zarar verenin kusurunu ispat yükü altındadır. Uğranılan zararın miktarı tam olarak ispat edilemiyorsa hâkim, olayların olağan akışını ve zarar görenin aldığı önlemleri göz önünde tutarak, zararın miktarını hakkaniyete uygun olarak belirler.

Borçlar Kanunu hukuksal sorumluluğu “kusur” a dayandırır. 58. maddeye göre “bir binanın maliki veya imal olunan herhangi bir şeyin maliki, o şeyin fena yapılmasından yahut muhafazasındaki kusurdan dolayı mesul olur (Gözübüyük ve Tan, 2001, 656). “Bu cihetten dolayı kendisine karşı mesul olan şahıslar aleyhindeki rücu hakkı mahfuzdur”.
E. 7036 İŞ MAHKEMELERİ KANUNU’NDA HUKUKSAL SORUMLULUK
Tablo 4 -7036 İş Mahkemeleri Kanunu’nda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Sayısı Kanunun Başlığı
12.10.2017/7036 İş Mahkemeleri Kanunu
Kanunun Amacı
Bu Kanunun amacı iş mahkemelerinin kuruluş, görev, yetki ve yargılama usulünü düzenlemektir

5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunun değiştirilmesi ile uygulamaya konulan 7036 Sayılı İş Mahkemeleri Kanunu da 5521 Sayılı Kanun gibi, işçi ve işverenler arasında iş akdinden veya İş Kanunu’na dayanan her türlü hak iddialarından doğan hukuk uyuşmazlıklarının çözülmesi görevini iş mahkemelerine vermiştir.( Arabuluculuk Mekanizmasının işletilmesi ile )
F. – SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU’NDA HUKUKSAL SORUMLULUK
Tablo 5 – 5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Sayısı Kanunun Başlığı
31.05.2006-5510 Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
Hukuksal Sorumlulukla İlgili Hükümler
Md.21. İş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık bakımından işverenin üçüncü kişilerin sorumluluğu Md.23. Süresinde bildirilmeyen sigortalılıktan doğan sorumluluk Md.76. İşverenin genel sağlık sigortalısının ve üçüncü kişilerin sorumluluğu

506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’na göre; iş kazası veya meslek hastalığı, işverenin kastı veya işçilerin sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı bir davranışı suç sayılmaktaydı (Tuncay, 1982, 177). 2006 yılında kabul edilen 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 21. maddesinde “İş kazası ve meslek hastalığı, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, Kurumca sigortalıya veya hak sahiplerine bu Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, Kurumca işverene ödettirilir. İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır” denilmektedir. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu işverenlere işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda mevzuatını uygulama, mevzuata aykırı davranıldığı durumlarda kaçınılmazlık ilkesi gereği para cezası yaptırımı getirmektedir.

G. TÜRK MEDENİ KANUNU’NDA HUKUKSAL SORUMLULUK
Tablo 6 – Türk Medeni Kanunu’nda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Sayısı Kanunun Başlığı
22.11.2001-4721 Türk Medeni Kanunu
Hukuksal Sorumlulukla İlgili Hükümler
Md.2. Dürüst Davranma
Md.3. İyi niyet
Medeni hukuk alanında sorumluluk “hukuksal ilişkiden doğan sorumluluk” ve “hukuksal
Eylemden doğan sorumluluk” olarak ikiye ayrılır.
H. 5326 KABAHATLER KANUNU’NDA HUKUKSAL SORUMLULUK
Tablo 7 – 5326 Kabahatler Kanunu’nda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Sayısı Kanunun Başlığı
30.03.2005-5326 Kabahatler Kanunu
Hukuksal Sorumlulukla İlgili Hükümler
Md.41. Çevreyi Kirletme

5326 sayılı Kabahatler Kanunu’nun 41. maddesi 4. paragrafında “İnşaat atık ve artıklarını
bunların toplanmasına veya depolanmasına özgü yerler dışına atan kişiye, yüz Türk Lirasından
üç bin Türk Lirasına kadar idari para cezası verilir. İnşaat faaliyetinin bir tüzel kişi
adına yürütülmesi halinde bu tüzel kişi hakkında verilecek idari para cezasının üst sınırı
beş bin Türk Lirasıdır. Bu atık ve artıkların kaldırılmasına ilişkin masraf da ayrıca kişiden
tahsil edilir” denilmektedir. Kabahatler Kanunu’nda inşaat atıklarına (çevreye) yönelik
Hukuksal sorumluluk idari para cezası olarak ortaya konmuştur.
İ. 6331 SAYILI SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ KANUNUNDA HUKUKSAL SORUMLULUK
Tablo 8 – Sağlığı ve İş Güvenliği Kanununda Hukuksal Sorumluluk
Kanunun Tarihi ve Sayısı Kanunun Başlığı
20.06.2012 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
Kanunun Amacı
İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve
Mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki,
Sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir.
Hukuksal Sorumlulukla İlgili Hükümler
İKİNCİ BÖLÜM İşveren ile Çalışanların Görev, Yetki ve Yükümlülükleri
İşverenin genel yükümlülüğü MADDE 4
Risklerden korunma ilkeleri MADDE 5
İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri MADDE 6
İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin desteklenmesi MADDE 7
İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları MADDE 8
Acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım MADDE 11
Tahliye MADDE 12 –
İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi MADDE 14
Sağlık gözetimi MADDE 15
Çalışanların bilgilendirilmesi MADDE 16 –
Ç Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması MADDE 18 alışanların eğitimi MADDE 17
Çalışan temsilcisi MADDE 20
İş sağlığı ve güvenliği kurulu
MADDE 22
İş sağlığı ve güvenliğinin koordinasyonu MADDE 23

J. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ’NDE HUKUKSAL SORUMLULUK
Tablo 9 – İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği’nde Hukuksal Sorumluluk
Yönetmeliğin Başlığı:
İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği
Yönetmeliğin Amacı:
İş yerlerinde sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için alınacak önlemleri belirler.
Mesleki risklerin önlenmesi, sağlık ve güvenliğin korunması, risk ve kaza faktörlerinin
ortadan kaldırılması,
İş sağlığı ve güvenliği konusunda işçi ve temsilcilerinin eğitimi, bilgilendirilmesi, görüşlerinin
alınması ve dengeli katılımlarının sağlanması

Birinci Bölüm: Amaç, Kapsam, Dayanak ve
Tanımlar
İkinci Bölüm: İşverenlerin Yükümlülükleri
Üçüncü Bölüm: İşçilerin Yükümlülükleri
Dördüncü Bölüm: Çeşitli Hükümler
Beşinci Bölüm: Son Hükümler İşverenin iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili yükümlülükleri MADDE 5
İşverenin katılım sağlama ve bilgilendirme yükümlülüğü MADDE 6
İşverenin sağlık ve güvenlik kayıtları ve onaylı deftere ilişkin yükümlülükleri MADDE 7
İşyeri sağlık ve güvenlik birimi MADDE 10

I. HUKUKSAL SORUMLULUĞA İLİŞKİN ÖRNEK YARGI KARARLARI

Örnek Olay ve Yargı Kararı 1: (Yargıtay 21.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2007/8888-10428)
Dava Konusu: İki işçinin çalıştıkları yerdeki tartışmalarının sonucunda bir işçinin diğer İşçiyi bıçaklayarak öldürmesi
Karar: İş kazası sonucu ölüm ve maddi ve manevi tazminatın kısmen ödenmesi

Örnek Olay ve Yargı Kararı 2: (Yargıtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/3516-10688)
Dava Konusu: İşçinin işyerinde hammadde varilini çekiç ve keski kullanmak suretiyle
açtığı sırada fırlayan çapağın gözüne gelmesi sonucu yaralanması
Karar: 4857/77 ve İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün 2. maddesi gereği; iş yerinde
iş güvenliği tedbirlerini alma ve bu tedbirlere uyulması için gerekli eğitim ve denetim yetki ve sorumluluğunun işverende olması nedeniyle tazmin

Örnek Olay ve Yargı Kararı 3: (Yargıtay 21.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/5624-18632)
Dava Konusu: İnşaatta kalıpçı ustası tabiyenin hazırlanması için beton çivisi çakarken
çivinin başının kırılarak sol gözüne isabet etmesi sonucu yaralanması
Karar: Ustaya 4857/77 gereği maddi ve manevi tazminat ödenmesi

Örnek Olay ve Yargı Kararı 4: (Yargıtay 21.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2007/23396-7923)
Dava Konusu: İşçinin çalıştığı inşaatın terasından geçen yüksek gerilim hattına kapılmasıyla meydana gelen iş kazası sonucunda sağ elinin bilekten kesilmesi ve sol ayak parmaklarını kaybetmesi
Karar: İş kazası sonucu maluliyetten doğan maddi ve manevi tazminatın ödenmesi

Örnek Olay ve Yargı Kararı 5: (Yargıtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/14768-12562)
Dava Konusu: Çelik borudan yapılan iskele üzerine konulan konsol ve panolarla oluşturulan
ek iskele üzerinde dış cephe sıvası yapan sigortalının bulunduğu kısımdan düşerek ölmesi
Karar: İşyerinde gerekli tedbirleri almaması nedeniyle işverenin 6/8 oranında kusurlu
Olduğu

Örnek Olay ve Yargı Kararı 6: (Yargıtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/12623-14040)
Dava Konusu: İnşaatın balkon bölümü sıvasını yaparken iş kazası sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine bağlanan gelir, yapılan harcama ve ödemeler nedeniyle kurum zararının rücu an ödetilmesi
Karar: Taşeronun iş güvenliği önlemlerini almadaki ihmali 4/8, işveren 2/8, işçi 1/8 oranında kusurlu bulunmuştur.

Örnek Olay ve Yargı Kararı 7: (Yargıtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2010/8219-13630)
Dava Konusu: Elektrik çarpması iş kazası sonucu sürekli iş görmezlik durumuna giren sigortalıya iş görmezlik ödeneğinin ve hastane masraflarının işveren şirketten tahsili
Karar: Elektrik tesisatını projeye uygun yaptırdıktan sonra proje harici adi kablo tesisatı döşeten müteahhidin Türk Ceza Kanunu’na göre hapis ve adli para cezası ile cezalandırılması

Örnek Olay ve Yargı Kararı 8: (Yargıtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/8285-8862)
Dava Konusu: Kazan dairesinin tabliye betonu dökümünde beton kalıbının çökmesi nedeniyle kalıp altında kalan işçinin vefat etmesi
Karar: İş kazası sonucu ölen murisin maddi ve manevi tazminatının ödenmesi

Örnek Olay ve Yargı Kararı 9: (Yargıtay 21.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2006/19857-1345)
Dava Konusu: Kanalizasyon inşaatında kazı içinde boru döşerken çukurun iki tarafındaki toprağın kayması sonucu göçük altında kalarak iş kazası geçirmesi
Karar: 4847/77 ve İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün ilgili maddeleri gereği iş yerinde alınması gereken önlemler açısından kusur aidiyeti ve oranı belirlenmelidir.

Örnek Olay ve Yargı Kararı 10: (Yargıtay 10.Hukuk Dairesi Esas-Karar:2008/20149-5178)
Dava Konusu: Beton döküm işi sırasında gırgır vinç ile harç taşırken vincin yük taşıyan ayaklarının yerinden oynaması sonucu işçinin 5,5 m yüksekten düşerek yaralanması
Karar: İş kazası sonucu sürekli iş görmezlik durumuna giren sigortalıya bağlanan peşin değerli gelirler ile yapılan harcama ve ödemelerin işverene Kurumca rücu an ödettirilmesi
İnşaat sektörüyle ilgili Sinerji Mevzuat ve İçtihat Programlarından tesadüfi olarak seçilmiş

Örnek olay yargı kararları incelendiğinde; “İş sağlığı ve iş güvenliği mevzuatındaki hukuksal sorumlulukların; işverenler ve işçiler açısından yeterince açık olmaması ve eğitim eksikliği gibi nedenlerle yargıya taşındığı ve yargının takdiriyle hapis, adli ve idari para cezası gibi yaptırımlarla karşılaşıldığı görülmektedir. ”

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

İş sağlığı ve güvenliği, hem uluslararası metinlerde hem de ulusal düzenlemelerde temel insan hakkı olarak ele alınmıştır.
Bu hakkın hem kurumsal düzeyde devlet tarafından hem de özel sektörü oluşturan işverenler tarafından korunması sosyal barışın sağlanması açısından önemlidir ve bu önem her geçen gün daha artmaktadır.
Özellikle iş kazalarıyla ortaya çıkan hukuksal sorunların nedenlerinin başında; gerekli güvenlik önlemlerini almama, eğitim yetersizliği ve mevzuattaki alınacak tedbirlerin müşahhas (somut) olmaması, genel olması boşlukların yargı yerlerince tamamlanmaya çalışılması, gelmektedir. Bu nedenle takdir yetkisi yargı yerine kalmakta ve mağdur lehine işlemektedir.
İş sağlığı ve güvenliği mevzuatı işverenler açısından hukuksal sorumluluk ve cezai yaptırımlar, işçiler açısından sağlık ve iş güvenliği getirmektedir.
İşçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda alınacak önlemlerin ve eğitimin maliyeti mevzuatı bilmemenin getireceği olumsuz sonuçlardan daha düşük olmaktadır.
Hukuksal açıdan iş sağlığı ve güvenliği konusunda ortaya çıkan sorunların çözümü için kanunların uygulanmasını sağlamak üzere yönetmelikler çıkarılmalı, başta, Mimarlar ve inşaat mühendisleri odaları olmak üzere kamu kurumu niteliğindeki meslek örgütlerince, sendikalar ve ilgili STK’lar tarafından işverenlere ve işçilere yönelik verimli, etkili ve kaliteli eğitim çalışmaları nicelik ve nitelik olarak artırılmalıdır.

Dr. İbrahim OĞUR
E. Baş İş Müfettişi
USİFED Başkan Yardımcısı

Yararlanılan Kaynaklar
1. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği ve Çalışma Ortamı Hakkında 155 Sayılı ILO Sözleşmesi İle İlgili Çalışma Hayatı Mevzuatı”,
2. Kamu-iş Dergisi, Ankara.
3. Çelik, A.H. (2009), İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku,
4. Demircioğlu, A.M. (2004), “Yeni İş Yasasının Türk Çalışma Hayatında Açtığı Yeni Perspektifler ve Beklenen Olası Etkiler”, Yeni İş Yasasının Türk Çalışma Yaşamı Üzerine Etkileri,
5. “İnşaat, Mühendislik-Mimarlık, Teknik Müşavirlik ve Müteahhitlik Hizmetleri, DPT Yayını, Ankara.
6. Oğur, İ. DETAM Yayınları 2017