İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÇALIŞMALARINDA LİDERLİK
GİRİŞ
1 Ocak 20024, yeni yılın ilk pazartesi sabahında, kazaların az, ölümlü kazaların hiç olmaması dileğiyle, bu günkü makalemizi, İşletme ve İşyerlerinde ki önemi her geçen gün biraz daha fazla artan İş Sağlığı ve İş Güvenliği Çalışmalarına ve bu çalışma süreçlerinde, bir nevi Orkestra şefliği yapan İSG Ekip Liderliğine ayırmak istedik.
Yazıma başlamadan önce, İş Müfettişliğim sürecinde başımdan geçen bir olayı anlatarak çalışmamı başlatmak istiyorum. Çocukluğumda, doğuda yetişmiş bir kişi olarak, batıda yerleşik olan toplu çalınan Orkestralar konusunda yeterli bilgi sahibi olmadığım içinde, hep elinde çubuk ile orkestraya şeflik yapan kişiyi merak ederdim. Gördüğüm kadarı ile yaklaşık 30-40 kişiden oluşan orkestrada ki hiçbir kişi, başını kaldırıp şefe bakmamasına karşın, şefin ha bire elindeki çubuğu bir sağa bir sola, bir aşağı bir yukarı sallayıp durduğuydu. 30-40 arası olan çalgı aletleri de müziğe uygun enfes bir melodi çıkartıyorlardı. Bunu hep içimde saklıyor, hiçbir kimse ile de paylaşamıyordum.
Bir gün bir denetim sürecinde, sanıyorum, 1990 yıllarıydı, o zamanın Cumhurbaşkanlığı Orkestrasında Şeflik yapan bir büyüğümüz ile karşılaştığında bunu çekinmeden sordum. Kendisi de beni bir Orkestranın çalışma sürecinde davet edeceğini ve Çubuğun ne işe yarayacağını bana, uygulamalı olarak göstereceğini söyledi. O gün geldiği zaman gittiğimde, O Çubuğun ne işe yaradığını görüp duyarak bizzat izleyerek yaşadım.
Gördüğüm şey; şefin elinde ki çubuğun sallanması sürecinde, 30-40 adet değişik çalgının, hep birlikte ahenk içerisinde kulağa çok güzel gelen nağmeler çıkardığıydı.
Değerli büyüğümüz, daha öncesinden orkestra ekibine yapacağı bu gösteriyi söylemiş olacak ki, elinde ki Çubuğu rast gele salladığında, o güzelin ahenkli sesin yerine, kulakları tırmalayıcı, çirkin sesin çıkması oldu. Çünkü, çubuk, şefin önünde ki, Nota kataloğu üzerinde yer alan şarkının sözlerine ve bestenin içeriğine göre, bir yukarı, bir aşağı şekilde, nota üzerinde hareket ediyor ve müzik aletlerini kullanın kişilerde, şarkının o notalarına göre, çalışıyorlardı. Çubuk nota kuralından çıktığında da, müzik çalış kuralından çıkıyordu. O gün, bu gündür, uygulama ile edindiğim bu deneyimi hayatım hiçbir evresinde unutmadım.
Yapılan gösteri Tek Kelime ile EKİP LİDERLİĞİNİN NE İŞE YARADIĞININ gösterimiydi. Bu bende ne kadar büyük bir yer etmişti ki, Doktora çalışmamda da Tezimi, LİDERLİK üzerine ele aldım.
İşte bugün kıssadan hisse, 6631 Sayılı Yasanın uygulamaya konulması ile birlikte, 12.06.2012 Tarihinden bu yana, çalışma hayatının tüm evrelerinde hayatımıza giren (Gerçi 1936 tarihli 3008 Kanundan itibaren, çıkartılmış olan, gerek 1475 ve gerekse 4857 Sayılı İş Kanunlarında yer almasına karşın) İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamalarında devreye sokulan OSGB ( İş Sağlığı ve Güvenliği Birimleri ) ve İSGB içerisinde, A, B , C sınıfı üzerinden istihdam edilen İş Güvenliği Uzmanlığı rehberliğinde sürdürülen İş Sağlığı ve Güvenliği çalışmalarında LİDERLİĞİN ne kadar önemli olduğunu bilebildiğim kadarı ile işlemeye çalışacağım.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE LİDERLİK
Değerli okurlarım; İş Sağlığı ve Güvenliği çalışmalarında, bu sözünü ettiğim İSG LİDERLİĞİ, işletme ve işyerlerinde bugün, İSG MÜDÜRÜ, İSG ŞEFİ, İSG KOORDİNATÖRÜ; Çevre Hizmetleri ile birlikte yürütülen kurumlarda da İSG- Ç, HES vb. Unvanlarla yürütülmekte olan İSG YÖNETİCİLİĞİ/İSG EKİP LİDERLİĞİ çok önemli bir görevdir.
Bunun nedeni; İş sağlığı ve güvenliğinin MULTİDİSİPLİNER BİR ALAN OLMASIDIR. Bilindiği üzere, İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarının artışı sebebiyle ortaya çıkan önce can kayıpları ve daha sonrasında maddi ve manevi kayıplar, yürütülen ekonomik düzeni zorlayan bir durumdur. Bugün gelişmiş Dünya ülkeleri platformlar oluşturarak İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ faaliyetlerinin her yere, sistemli şekilde ulaştırılabilmesi için çalışmalar yürütmektedir.
- LİDERLİĞİN GENEL TANIMI
İnsanlar insanlığın başlangıcından itibaren daha güvenli bir ortamda yaşama ihtiyacından dolayı gruplar şeklinde hayatlarını devam ettirmişlerdir. Ancak grupların varlığını sürdürebilmesi için kurallara ve bu kurulları uygulatacak yetkinliğe sahip birine ihtiyaç duymuşlardır. İhtiyaç duyulan bu kişi lider kavramının çıkışı olmuştur.
Etimolojik olarak lider tanımı İngilizce kökenli olup,” doğru yolda gitmesini sağlamak için veya yolu göstermek için bir kişinin önünde ya da bir kişiyle gitmek” fiilinden türetilmiştir. Liderlik ise “lider olma durumu veya konumu” olarak tanımlanmıştır.
Türk Dil Kurumu Genel Türkçe Sözlüğünde ise lider, ‘önder’; ‘Gücü, ünü ve toplumsal yeri dolayısıyla, belli zaman ve durumlar içinde, ilişkili bulunduğu küme veya toplumun tutum, davranış ve etkinliklerini değiştirip yönetme yeteneğini gösteren kimse, lider, şef, alemdar.” olarak ifade edilmiştir. Liderlik ise ‘önderlik’; ‘Önder olma durumu, öncülük, liderlik’ olarak ifade edilmiştir.
- İŞGÜVENLİĞİ LİDERLİĞİ
İş Sağlığı ve Güvenliği çalışmaları örgütsel bir çalışmanın alt sistemi olduğu için, öncelikle Örgütsel Liderlik Nedir? bunu tanımlamamız gerekmektedir. Örgütsel liderlik, örgütlerde kilit pozisyonundaki yöneticilerin, örgüt çalışanlarına, vizyonlarıyla rehberlik ederek örgütteki liderliğin ve liderlik kültürünün geliştirilmesine yönelik olarak yaptıkları uygulamalardır.
iş güvenliği liderliğinin kalitesi örgütsel liderlik üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bu sebeple iş güvenliği liderliğinin kavramsallaştırılması, bir iş güvenliği liderinin eşsiz bireysel davranışlarının yanında bir örgüt içinde neden daha iyi bir iş güvenliği performansı göstermesi gerektiği üzerinde durmak gerekmektedir.
Ülkemizdeki teknolojik gelişmelere ve sanayileşmeye paralel olarak, iş yerlerinde çalışanların sağlığı ve güvenliği hususunda, iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesine karşın, kimi sorunlarla karşı karşıya kalındığı ortadadır. Bu sorunları gidermek için önceden tedbirler alarak iş yerlerini güvenli hale getirmek gerekmektedir. İşte bunu sağlayacak olan yapılacak iş sağlığı ve Güvenliği çalışmalarını, işyerinde birden fazla iş güvenliği uzmanı varsa, onları, yoksa tüm çalışanları alacağı iş güvenliği tedbirlerinin bir parçası olarak görüp, onları işin içerisine girecek şekilde, bilinçlendirmek, o işyerinde bir İSG KÜLTÜRÜ yaratmakla mümkün olacaktır. Öncelikle bu Liderlik davranışının ilk ilkesidir.
Çin’in 3000 yıllık imparatorluk tarihinde önemli bir yer tutan bir imparatorun akıl hocası olan WU ‘ un o tarihlerde, oluşturduğu iş güvenliği liderliği ölçeğinde üç faktör yer alıyordu. BUNLAR; İş Güvenliği KOÇLUK, İŞ KONTROLÜ ve İş Güvenliği ÖZENİ idi.
Bugün geldiğiniz noktada, bu Faktörlere ilaveler ile İş Güvenliği Liderlik Faktörlerini aşağıda ki 6 başlık altında toplamaktayız.
FAKTÖRLER AÇIKLAMA KONTROL İSG Lideri Hedef belirleyici olmalıİSG Performans standarttı yüksek olmalıİşyerinde Uygulanacak İSG Programında yer alacak kişilerin İş rollerini, beklentilerini ve sorumluluklarını net olarak belirlemiş olmalı,Kurallara ve prosedürlere mutlak uyum sağlamalı ve ekibini uymaya motive etmeli, ÖZEN İnsanların rahat çalışmaları için ortam hazırlamalı, Astlarla ve Üstlerle iyi bir ilişki kurmalı, Alınmış olan/Alınacak olan Tedbirler ile ilgili açıklayıcı olmalı Ulaşılabilir olmalı, GÖRÜNÜRLÜK İş güvenliğinde rol model olmalı, Kuralları tutarlı bir şekilde uygulamalı, İş Sağlığı ve Güvenliği Kurullarına katılmalı, (varsa) İş sahasında görünür olmalı İLİŞKİLER Dinlemeli ve yapılan Önerileri Dikkate Almalı, Her kesim ile Yüksek Düzeyde İletişim Kurmalı, Açık, Dürüst ve Güvenilir İlişkiler Geliştirmeli, Daima Bir ‘Açık Kapı’ Politikası Uygulamalı, İŞ GÜCÜ KATILIM Yazılı olarak yetkilendirilmiş olmalı,Planlama ve karar almada iş gücünün katılımını Sağlamalı, İş Sağlığı ve Güvenliğine tahsis edilmiş olan iş gücünü sahiplenmeli İş güvenliği performans sorumluluğunu sürekli olarak artırmalı PROAKTİF YÖNETİM İş Güvenliği Konularında Harekete Geçmeli, Kazalar ile Ramak Kala Olayları Uygun Şekilde Takip Etmeli, Çalışanlar, Amirler ve İş Sahiplerinin Desteğini Sağlamalı,Etkili Ödül ve Ceza Sistemleri KurmalıOlayları ve Kazaların Bildirilmesi İçin Açık Bir Ortam Sağlamalı,
SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
İş güvenliği liderliğinin önemi, iş sağlığı ve güvenliği konusunda çalışanları yönlendirecek, onlara örnek olacak kişilere iş yerinde duyulan ihtiyaçtan doğmaktadır.
Örgütsel liderler her zaman sorumluluk alabilecek ve hedeflere ulaşabilecek yetenekli insanları bulma ve geliştirme sürecindedir. Yukarı çıktıkça bu daha da önemli hale gelir. Sizin yapabildiklerinizi veya üst düzey liderinizin yaptıklarını yapabilecek beş kişi bulabilirseniz hayat harika olurdu. Bu, performansın diğer tüm alanlarında olduğu gibi emniyet liderliği performansı için de geçerlidir.
Kıdemli liderler, gelişim için seçtikleri kişilerde iki temel şeyi ararlar: yeterlilik ve dürüstlük. Bir süre onlarla veya onların etrafında çalışırsanız, insanlarda yetkinliği fark etmek nispeten kolaydır. İşinin ehli kişi öne çıkıyor; işleri verimli ve kaliteli bir şekilde ve sizin çok fazla yardımınıza gerek kalmadan halledebiliyor. İhtiyaç duyduklarında yardım isteyecekler ve rehberliğinizi dinleyecekler, ancak buna bağımlı değiller. İnceleme altında ve zaman içinde geçerliliğini koruyan kararları kendi başlarına verebilirler
Buradan hareketle, Iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin kişisel isteğe bırakılmadan, mutlaka, İş güvenliği liderliği anlayışı ile ele alınması, zamanın ruhuna göre, teknoloji ve devreye girecek, yapay zekâ (Otomasyon) Sistemi ile bilimsel çalışmalar çerçevesinde revize edilmesi gerekir.
Sağlık ve güvenliğe verilen öncelik büyük ölçüde yöneticilerin davranışlarına bağlıdır. Çünkü, iyi bir lider, kuruluşun güvenlik çabalarında neyin işe yarayıp yaramayacağını açıkça ortaya koyar
35 yıla aşan Uygulamalı, tecrübelerimizle gördük ki, özellikle orta ve alt düzey yöneticiler, astlarının sağlık ve refahının yanı sıra iş güvenliğini de etkilemektedir. Ancak icra kurulu başkanı ve yönetim kurulu üyelerinin rolü de yabana atılamaz. Özellikle, şirket toplantılarında yapılan görüşmelerde alınan “Yönetim kurulu kararlarına sağlık ve güvenliği temel bir iş riski olarak dahil etmemek, felaketle sonuçlanabilmektedir. “
Karşılaştığımız büyük kazalarda, birçok yüksek profilli güvenlik vakasının kökeninde liderlik başarısızlıklarının yattığını maalesef görmekteyiz. Maden Kazaları, Tren Kazaları vb. Bir Kurumda üst düzey yöneticilerin (Yönetim kurulu üyeleri, İcra Kurulu Başkanı, Genel Müdür) sağlık ve güvenlik konusunda hem kolektif hem de bireysel sorumlulukları olduğu asla unutulmamalıdır.
Ölümcül Kazaların Olmaması dileğiyle, 2024 Yılının tüm insanlığa hayırlı olmasını dilerim.
Saygılarımla
İbrahim OĞUR
E. Baş iş Müfettişi
İş Hukuku Uzmanı
YARARLANILAN KAYNAKLAR
- http://www.bgw-online.de/internet/generator/Inhalt/OnlineInhalt/Medienttypen/Fachartikel /BGW-Projekt_20F_C3_BChrung_20und_20Gesundheit ,özellik=pdfDownload.pdf
- http://www.bgw-online.de/internet/generator/Inhalt/OnlineInhalt/ adresinde mevcuttur. Medienttypen/Fachartikel/Projektbericht__Gesundheitsfoe__Fuehren ,özellik=pdfDownload.pdf
- Güvenlik Politikası ve Liderlik, ILO İş Sağlığı ve Güvenliği Ansiklopedisi (4. baskı, cilt 2), 1998, s. 59.2- 59.7.
- https://iksadyayinevi.com/wp-content/uploads/2022/03/IS-GUVENLIGI-LIDERLIGI-IKLIMI-VE-DAVRANISI.pd
- http://haberisg.com/