İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÇALIŞMALARINDA YAPAY ZEKA UYGULAMASI

Yapılan araştırmalar, bize üretken yapay zekanın, çalışma sektöründe istihdam edilen yetişkinler üzerinde önemli etki yarattığını göstermektedir. Gelişen teknoloji ile, özellikle de üretken yapay zeka destekli teknolojilerin yoğun bir şekilde kullanılmasıyla, eğitimde daha fazla eşitlik, erişim ve kaliteli öğrenimi teşvik etmektedir

Bu konuda, Gebze Organize  Sanayiinde faaliyet gösteren bir Kuruluşumuzda , KYC Kurumsal Çözümler Yazılım Firması ( https://kycas.com.tr/ ) aracılığıyla  gerçekleştirilen uygulamada,  “profesyonel Eğitmenler “tarafından hazırlanan eğitim içerikleriyle “Yapay Zekâ” tarafından hazırlanan eğitim içeriklerinin etkinlik dereceleri karşılaştırılmış, ortaya  geleneksel olarak bir eğitmen( Pedagojik formasyona sahip  bir A Sınıfı Uzman)   Tarafından kaydedilen VİDEO ile YZ ( Yapay Zeka) yada İngilizce  değimiyle AI (ARTİFİCİAL İNTELLİGENCE) tarafından oluşturulan videoyu izleyen çalışanlar  arasında, öğrenme öncesi ve sonrası  yapılan değerlendirme testleri sonuçlarında YZ/ AI videolarını izleyen işçiler ile, Klasik sistemde bir eğitmen tarafından hazırlanmış olan videoları izleyen işçiler arasında, YZ/AI Yönünde önemli bir farklılığın  olduğu tespit edilmiştir.

Ayrıca, her iki videoyu izleyen kişiler arasında yapılan “ÖĞRENME KAZANIMLARI” uygulamalarında, , YZ/AI videosunu izleyen katılımcıların, diğer katılımcılara nazaran önemli bir değişimin olduğu istatistik verileri ile ortaya konulmuştur.

Yapılan bu deneysel çalışmaya dayalı olarak, DETAM OSGB   ( www.detam.com.tr ) tarafından “ İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin olarak ”  YZ/AI üzerinden hazırlanan “ ÖĞRENME VİDEOLARININ” Çevrimiçi ortamlarda  uygulanması sonucunda,  çalışanlar üzerinde önemli bir etki yaratıldığı, DETAM OSGB Bünyesinde çalışan İSG PROFESYONELLERİ tarafından hazırlanmış olan Yıllık Eğitim Plan ve Raporlarında açıkça ortaya konulmuştur.

Yine, bu konuda, Birleşmiş Milletler UNESCO-UNEVOC tarafından hazırlanmış olan bir rapor; işçi eğitimlerinin, yenilikçi yöntemlerin benimsendiği YZ/AI üzerinden verilmesi durumunda, eğitime katılan, kişiler üzerinde büyük katkı yarattığını açıkça ortaya koymaktadır.

Söz konusu raporun içeriğine baktığımızda Raporda ;  YZ/AI ‘ in işçi eğitim programlarına entegrasyonunun çalışanların bilgi ve becerilerini güncel tutmada önemli rol oynadığını ileri sürmekte içerik üretiminin yanı sıra;

1. Çalışanın eğitim ihtiyacının tespitinde,
2. Çalışana yönelik özel eğitim içeriği hazırlanmasında,
3. Sektöre yönelik Özel Eğitim içeriğinin hazırlanmasında,
4. Eğitim sonu değerlendirilmelerinde

YZ/AI (Yapay Zeka) kullanıldığında, etkili eğitim sonuçları alındığını bir çok örnek uygulamalar ile ortaya konulmaktadır. Bu verilerle birlikte, ortaya konulan bir tespitte, özellikle Amerika, Japonya ve AB ülkelerindeki Global faaliyet gösteren zekâ Sektörce, istihdam edilecek olan çalışanın, ARADIKLARI BECERİLERE sahip olup olmadıklarının seçim ve tespitinde, YZ/AI yapay zeka araçlarının kullanıldığına dair verilerde bu raporda belirtilmiştir.

Buda; İş Kazalarının %98 ‘i içerisinde yer alan % 88 İnsan Hatalarından kaynaklanan tehlikelere karşı istenilen, NİTELİK, BECERİ VE EĞİTİM düzeyine sahip çalışanın seçiminde ne kadar önemli bir araç olarak kullanılabileceğini bize açıkça göstermektedir.  

Diğer taraftan; Endüstrinin gelişmesine paralel olarak, uygulamaya konulan

• Yapay Zekâ,
• Gelişmiş Robotlar,
• Büyük Veri,
• Nesnelerin İnterneti,
• Sanal Gerçeklik,
• Artırılmış Gerçeklik,
• Yapay Zeka Tabanlı İzleme Vs. gibi,

Daha birçok gelişme, ortaya çıkarttığı fırsatlarla birlikte Önemli riskleri de barındırdığı, İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmeti veren Uzmanların, mevzuat uyarınca hazırlamış oldukları Yıllık Çalışma Programlarında da açıkça görülmektedir. http://haberisg.com/ Makalede görüldüğü üzere,  çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehdit eden bu yeni yeni, risklerin arttığını göz önüne aldığımızda, çalışanlar için risklerin ortadan kaldırıldığı güvenli bir çalışma ortamı oluşturmakta buna paralel olarak zorlaştığı görülmektedir.

İşte bundandır ki, Risk çeşitliliğinin artması yapılan işlerin her geçen gün daha karmaşık hale gelmesi iş sağlığı ve güvenliğinde önleyici yaklaşımın önemini artırmaktadır. Bu nedenle iş sağlığı ve güvenliği alanında NOHAWI olan, OSGB (Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri) ile, https://www.detam.com.tr Geniş Bilgiye sahip, İSG PROFESYONELLERİNE (İşyeri Hekimi, İş Güvenliği ve Diğer Sağlık Personeli) ihtiyaç artmaktadır.

Ancak, Devletimizin uyguladığı yanlış politika nedeniyle (İlk yasa çıktığında, mühendislik formasyonu üzerine oluşturulan yapı değiştirilmesi, rast gele OSGB Kurumlarının oluşturulmasına yol açılması, Eğitim kurumları yetkinliklerinin Universal yapıdan uzaklaşması gibi daha birçok neden sayılabilir.) Yeterli Vasıf’a sahip sayıda yetişmiş insan kaynağı bulmak ve her zaman ulaşmak mümkün olmamaktadır. Bu durum iş sağlığı ve güvenliğinde “Yapay Zekâ” ve “Uzman Sistemler” kullanılmasının önemini artırmaktadır.

Bilindiği üzere; Belirli bir konuda uzmanlaşmış ve tecrübe sahibi olmuş bir insanın muhakeme ve davranışını taklit ederek sorunları çözmeye çalışan sisteme Uzman sistemler denilmektedir. Bir başka değişle; Uzman sistemler, Yazılım dilleri kullanılarak geliştirilen “bilgi tabanı ve çıkarım katmanları” yoluyla esnek ve değişken bilgiyi kullanıcıya sunan sistemlerdir.

Bugün gelişmiş ülkelerde, Uzman sistemler;

1. Hasta Teşhisi,
2. Finansal tahmin ve
3. iş sağlığı ve güvenliği gibi alanlarda kullanılabilmektedir

Konumuz; İş Sağlığı ve Güvenliği olduğu için biz Yapay zeka ve Uzman Sistemlerin Kullanımının, iş sağlığı ve güvenliği sektöründe görev yapan İSG PROFESYONELLERİNİN işlerini ne derece kolaylaştıracağını ele almakla yetinmekteyiz.

30 Yıldan fazla İş Sağlığı ve Güvenliği Sektörünün içinde olan bir kişi olarak şunu söyleyebilirim ki, Yapay zeka ve Uzman sistemler aracılığıyla riskleri önceden tespit ederek, özellikle % 88 Oranında olan, İnsan Hatalarına dayalı Tehlikeleri en aza indirmek mümkündür.

Böylelikle yazılımsal alt yapı kullanılarak bilimsel ve sistemli çalışmalar sayesinde daha güvenli işyeri ortamları oluşturulacak ve önleyici yaklaşımla birlikte iş kazalarının ve meslek hastalıklarının oluşması engellenebilecektir.

Gelişmiş ülkeler ve OSHA Kaynaklarına baktığımızda Yapay zekâ ve uzman sistemlerin, İş Sağlığı Ve Güvenliğinde kullanıldığı ile ilgili son yıllarda kayda geçmiş çok sayıda örneklere rastlamaktayız.

Özellikle Yapay sinir ağları kullanılarak risk analizinde iş sağlığı ve güvenliği profesyonellerine karar almada yardımcı olmak ve bilgi altyapı desteği vermek üzerine Erzurum Atatürk Üniversitesinde yapılmış bir deneyde, bilgisayara risklerin zararını en aza indirmek üzere karar vermeyi destekleyici bir öğretimin aktarılmasıyla  geçmişte yapılan risk analizi ve değerlendirmelerinden faydalanarak, alınan kararlar ve sonuçlarıyla , insan gözüyle yapılan Risk Değerlendirmesinden çok daha, geniş ve  etkin Risk Değerlendirme raporu çıkartılmıştır.

Yine gerçekleştirilen başka bir çalışmada ise,   Hata Ağacı Analizi Yöntemi (FMEA) ve Tehlike ve işletilebilirlik (HAZOP) Analizi yöntemlerinin  ayrı ayrı kullanılmasıyla yapılan,   endüstriyel kaza kayıtlarının bilgisayar destekli risk analizi ve değerlendirmesinde,  Doğrudan uzman sistemleri üzerinden gerçekleştirilen, Bilgisayar Destekli Süreç Planlama sistemi ile, yine, yukarıda belirtilmiş olan analizlere dayalı olarak gerçekleştirilmiş  insan değerlendirmesine nazaran çok daha doğru tespitler elde edilmiştir. 

Bu çalışmalara, Geçmiş kaza örneklerini Akıllı Bilgi Tabanı adını verdikleri programa yükleyerek yapılan, kazaların nedenlerinin tahmini çalışmasında, çok yüksek oranda doğru tespitler yapıldığını ortaya koyan çalışmayı da ekleyebiliriz.

Şunu açıkça ifade etmek gerekir ki, en yakın bir sürede, ülkemizde de, iş sağlığı ve güvenliği alanında, YAPAY ZEKA ve UZMAN SİSTEMLER üzerinden çalışmalar yaygınlaşacak, Özellikle Çok tehlikeli (İNŞAAT/MADEN/METAL/KİMYA) gibi bir çok sektörde, risklerin tespitinde kullanılacak, YAPAY ZEKA ve UZMAN SİSTEMLER ile İş kazaları büyük oranda önlenerek, insan sağlığının gelişmesi yönünde çok faydalı sonuçlar elde edilecektir.

Yapay Zekâ ve Uzman Sistemler üzerinden Yapılan çalışmaların ortak noktası İSG profesyonellerinin işlerini kolaylaştıracak olması ve kişisel riskleri azaltma yönünden fayda yaratmasıdır.  Bu durumda işyerleri için hem zaman hem de maliyet açısından avantaj sağlanabileceği gibi, taraflar arasında hukuki uyuşmazlıkların ortaya çıkmasını önleyecek, İSG PROFESYONELLERİNİN Mahkeme kapılarında yıpranmasını bir nebze de olsa da azaltacaktır. Yapay Zeka Kullanımına ilişkin alanları aşağıdaki başlıklar altında toplayabiliriz.

1. Yapay Zekanın gerçek Zamanlı tespit üzerinden, İşçi çalışmalarında izleme Aracı olarak kullanılması

Yapay Zekâ uygulamasının, İSG Profesyonelleri tarafından gerçekleştirilecek Risk Değerlendirmesi yanında, aynı zamanda diğer bir kullanım alanı, çalışanları izleme ve yönetme süreçlerinde uygulanabilmesidir. Çünkü, Dijital, yapay zekâ tabanlı teknolojiler, işçilere ilişkin büyük miktarda gerçek zamanlı verinin toplanmasına dayalı yeni, yaygın, sürekli ve daha düşük maliyetli işçi izleme ve yönetim biçimlerinin uygulanmasına imkân vermektedir.

İş Sağlığı ve Güvenliği alanında kullanılacak, Yapay Zekaya dayalı teknolojik araçlar üzerinden gerçekleştirilecek izleme ve gözetlemede, bilgisayar görüşü, yapay zeka uygulamaları aracılığıyla iş yeri güvenliğinin artırılması konusunda çok büyük yararlar sağlayacaktır.

Bu nedenle, biz İSG UZMANLARI, Yapay zeka tabanlı izleme, kanıta dayalı önlemeyi, gelişmiş işyeri risk değerlendirmesini ve daha verimli, risk tabanlı, hedefe yönelik İSG denetimlerini desteklemekteyiz.

Çünkü, elde edilecek Bilgiler, kuruluşlar tarafından psikososyal riskler de dahil olmak üzere;

1. İSG sorunlarını çözmede,
2. Kurumsal düzeyde İSG TEDBİRLERİNİN alınmasında, çok yarar sağlayacaktır.

Hakeza; Yapay zeka ile elde edilecek veriler, güvenlik için uygulanacak verileri gerçek zamanlı olarak izleyip analiz edilmesini sağlayarak, İSG PROFESYONELLERİNE, potansiyel tehlikeleri kazalarla sonuçlanmadan önce tespit etme ve düzeltici eylemleri önerme imkanı sağlayacaktır. 

• Yapay Zekanın Meslek Hastalıkları Teşhisinde Kullanılması

Bilindiği üzere, 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre meslek hastalıkları; “Sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleri” olarak tanımlanmaktadır.

Çalışma Hayatında Meslek Hastalığına neden olabilecek sebepler, Yapay Zekaya yüklenerek, Yapay zekanın tıp alanında uygulanmasıyla, belirli bir hastalık hakkındaki bilgiler bireysel hastalara uygulayabileceği gibi, doktorlara da hasta yönetimi konusunda tavsiyelerde bulunmasında, Yapay Zekadan yararlanılabilir.

Japonya da Meslek Hastalıkları ile ilgili bir yapay zeka uygulamasında; Yapay Zeka’ ya Hasta tecrübeleri ve yaklaşık 600 kuraldan oluşan bilgi tabanına dayanarak, potansiyel bakteriyel patojenlerin bir listesinin yüklenmesi ve ardından hastaların vücut ağırlığına uygun şekilde ayarlanmış antibiyotik tedavi seçeneklerinin eklenmesiyle, yapay zeka sistemleri ile tanı koyma ve tedavi sunmada tıp sistemi bir adım daha ileri boyuta taşınmıştır.  

1988 Yılında yine DX PLAİN olarak adlandırılan bir YZ/AI ‘ya girilen semptomlara göre tanı oluşturan karar destek sistemine ilk etapta 500 hastalık hakkında bilgi verebilirken bugün bu sayı 2024 Yılı itibariyle 2600’e kadar çıkmıştır.  Yapay zekanın tıpta katettiği bu gelişmeler 2020  ’li yıllardan itibaren  makine öğrenimine olan ilgiyi artırmış ve modern tıbba zemin hazırlamıştır.

• Yapay Zekanın Çalışan Yönetiminde Kullanılması  

EU-OSHA, Yapay zekâ tabanlı işçi yönetim uygulamasını “İşçileri yönetmek için kullanılan, yöneticilere yönetimde kolaylık sağlayan yapay zekâ araçlarına” verilen ad olarak tanımlamaktadır.

Bu araçlar;

1. Çalışma alanından,
2. Çalışanlardan,
3. Çalışanların   yaptıkları işten ve
4. Çalışanların işler için kullandıkları (dijital) araçlardan

gerçek zamanlı olarak veri toplamakta,  daha sonra da  bu verileri otomatik veya yarı otomatik olarak işleyip;

• Karar vericilere
• İK yöneticilerine
• İşverenler, bazen
• İşçi Temsilcilerine
• Denetim Sürecinde İş Müfettişlerine

Çalışan yönetimiyle ilgili sorular hakkında bilgi sağlamaktadır.

Yapay zekanın karar verme görevlerini yürütme kapasitesi bugün hemen hemen, orta düzey yönetim tarafından yürütülen işlerin yönetiminde,

• Emir Verme,
• Uygulama,
• Karar Alma vb.  Süreçlerinde katkı sağlamaktadır.

Öyle ki, İş sektöründe ki bu dönüşüm o derece başarılı olmuştur ki, nerede ise, üst düzey yöneticilerin otoritesini bile sarsma noktasına gelmiş bulunmaktadır. Bu durum ise, çalışanlar ile yönetim arasındaki insani ilişkilerin kaybolmasına neden olmaktadır.

Diğer taraftan bu gelişme yönetim seviyesinde çalışanlar için işinden olma riski gösterirken, alt kademede çalışan işçi sınıfının ise insani ilişkiden soyutlanmış bir yönetici ile karşı karşıya kalmasına sebep olacak noktaya gelmiştir.

YZ/AI Uygulamasına İşin nicelik boyutundan baktığımızda bu durumun uygulanmakta olan sektörler için oldukça verimli bir durum yarattığı açık be açık ortadadır.

Sonuç olarak, YZ/AI yapay zeka tabanlı işçi yönetiminin iş sağlığı ve güvenliği açısından sağladığı faydaları; YZ/AI algoritmalarından destek alınarak elde edilen faydaları

1. Olası risklerin en aza indirilmesi,
2. Çalışanların hataların izlenmesi,
3. Kazaların önlenmesi

Olarak özetleyebiliriz.

Özetle; Yapay zekâ algoritmaları risk faktörleri ihlal edildiğinde erken uyarılar vererek ve işyerindeki iş sağlığı güvenliği risk analizine katkı sağlayarak İSG UZMANLARINA, YÖNETİCİLERE faydalı olmaktadır. .

SONUÇ.ve DEĞERLENDİRME

Bugün gelişmiş ekonomilerde uygulanmakta olan Yapay zekada, sensörlerin, robotların ve makine öğrenimi algoritmalarının kullanımı yoluyla yapılan yeniliklerin, üretkenliği artırdığı ve işyerindeki çalışanların güvenliğini ve sağlığını iyileştirebileceğine yönelik çalışmaların sayısı artmaktadır.

Yapay zekâ, tüm sektörlerde işyerinde, çalışanların sağlık ve güvenliğini iyileştirmek amacıyla tehlikeli olayları ve ortamları tespit etmek, değerlendirmek ve tahmin etmek için kullanılabileceği açıkça ortadadır.

1. İşletmelerin risk değerlendirmesi ve acil durum gibi dokümanlarının oluşturulmasına katkı sağlayarak,  
2. OSGB’ LERİN https://www.detam.com.tr/ İSG profesyonellerinin işlerini hızlandırıp kolaylaştıracak,
3. Çalışan eğitimlerine ilişkin içeriklerin oluşturulmasına katkı sağlayarak,

İşletmeye özgü tasarımlarla poster, video gibi içeriklerle, işyerinde uygulanmakta olan İSG çalışmalarına dair içerik üretilmesine fırsat tanımaktadır.

Yine, Yapay zekâ alanındaki son yıllarda büyük dil modellerindeki hızlı gelişmeler, iş sağlığı ve güvenliği profesyonellerine yeni fırsatlar sunmakta, tehlike analizi, risk değerlendirmesi, iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri gibi içerik üretimine ihtiyaç duyulan alanlarda üretken yapay zekâ, faydalı bir araç olarak değerlendirilebilmektedir.

Diğer taraftan, YZ/AI yapay zekâ sistemlerinin gelişmesi, insanlarda görülen hastalıklar için tanı koyma ve tedavi sunmada da çok önemli ilerlemeler kaydetmiş durumdadır. Bu durum rahatsızlıkların takibi sürecinde sağlık çalışanlarına yardımcı olabilmekte, birçok hastalığın erken teşhisi ve tedavisi için zaman kazandırabileceğini göstermektedir.

Ayrıca, Çalışma ortamındaki olağandışı durumların tespiti için işletmelerin saha gözetimi ve denetimi için kullanılan yapay zeka destekli izleme araçlarının kullanımı çok yaygın olmamakla birlikte bu araçların kullanıcısı ve kabiliyetleri gün geçtikçe artmaktadır. Bu konuda öncü İSG/OSGB Firmalarına, https://www.detam.com.tr görev düşmektedir.

Günümüzde işletmelerin mevcut kameralarına uygulanan yapay zeka entegrasyonu ile kurulan takip ve izleme sistemlerinin anlık veri sunması avantajı ile acil durum ve erken müdahale açısından kritik rol oynayacağı açıkça ortadadır.  Bu nedenle, Ülkemizde de İş Sağlığı ve Güvenliği çalışmalarında Yapay zekanın uygulanması mutlaka yaygınlaştırılmalıdır. 

İşverenlerinde, İSG UYGULAMALARINI Satın alma birimlerine havale etmesine bir an önce son verilmeli, Yapay zeka uygulamalarındaki gelişmelere paralel olarak, çalışanların sağlığını, güvenliğini korumak amacıyla ÜST YÖNETİM olarak İSG yapılanmasına önem vermelidir.

Ayrıca, YZ/AI Uygulamalarının yaygınlaştırılması için OSGBLER, İSG paydaşları, Sendikalar, kanun koyucular ve firmalar arasında iş birliğine gitmeli,  kazaların engelleyecek bir YZ/AI Sisteminin işyerlerinde yerleşmesi için, buna öncü olarak, OSGB Firmalarına, İŞKUR ve İŞ SAĞLIĞI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ bünyesinde oluşturulan Fondan mali destek sağlanmalıdır.

Dr. İbrahim OĞUR

İş Hukuku ve İş Güvenliği Uzmanı

E. Baş iş müfettişi

KAYNAKÇA

1. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cider/issue/86465/1496402
2. Atatürk Üniversitesi Örneği. Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 30(2), 275, 290-291.
3. https://algi.ai/tr/yapay-zeka
4. EU-OSHA. (2019, November)
5.  EU-OSHA. (2022, June)
6. EU-OSHA. (2024 March)
7. EU-OSHA: https://osha.europa.eu/en/publications/artificial-intelligence-worker-management-implications-occupational-safety-and-health
8. WHO/ILO. (2021)
9. UNESCO-UNEVOC, 2021 Raporu
10. T. C. Resmî Gazete. (2006, Mayıs 31). 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu